(Van onze correspondent Hanneke Keultjes)
NEW YORK (GPD) – Er hangt geen bordje bij de deur en het adres staat ‘uit veiligheidsoverwegingen’ niet op de website. Dichtbij het complex van de Verenigde Naties in New York, is het archief van de VN ‘verstopt’. Onderdeel van die miljoenen documenten is het archief van de commissie die na de Tweede Wereldoorlog oorlogsmisdaden onderzocht.
Dat moet openbaar worden, riepen Britse en Amerikaanse onderzoekers eind februari. Paola Casini, hoofd van het VN-archief, is er nog steeds verbaasd over. Want het archief is al sinds 1987 deels openbaar. Voor het besloten deel kunnen onderzoekers toegang aanvragen. ,,De betrokken onderzoekers hebben er in de meeste gevallen zelf ook inzage in gekregen”, zegt Casini.
Dat deel van het archief is volgens een medewerker van de juridische afdeling van de VN, die alleen mag praten als hij niet bij naam wordt genoemd, het ‘smeuïgst’. In vierhonderd dozen zitten documenten over 10.000 zaken tegen mogelijke oorlogsmisdadigers, inclusief namen van verdachten en getuigen. Ze liggen op een geheime locatie in New York, net als twee kopieën die op microfilm zijn gezet.
Om toegang te krijgen tot die stukken, moeten onderzoekers een verzoek indienen bij hun eigen lidstaat waarin ze aangeven waarom ze het archief willen zien en waar ze naar op zoek zijn. Als de lidstaat oordeelt dat het om een bonafide, betrouwbare onderzoeker gaat, wordt aanvraag doorgestuurd naar de permanente VN-vertegenwoordiging van het land in New York. Het kantoor van de secretatis-generaal, Ban Ki-moon, verleent vervolgens toestemming.
Veel belangstelling is er niet: zo’n twee onderzoekers per jaar. Zij moeten vooraf een formulier ondertekenen waarin ze beloven zorgvuldig om te gaan met de informatie die ze aantreffen. Veel van de mensen die genoemd worden, hebben nooit een proces gekregen, waardoor het niet vaststaat of zij ook daadwerkelijk schuldig zijn. ,,Ze mogen alle informatie gebruiken; ook namen. Maar onderzoekers moeten beseffen dat het gebaseerd kan zijn op ‘van horen zeggen’”, zegt de juridisch medewerker.
Of de stukken geheel openbaar worden, is aan Ban Ki-moon. Die gaat de lidstaten die deelnamen aan de commissie consulteren. Zijn beslissing kan nog even duren. In 1986 stelde Israël al voor om het archief voor het publiek toegankelijk te maken. Op advies van de andere commissieleden, waaronder Nederland, werd uiteindelijk gekozen voor de huidige praktijk: deels openbaar, deels toegankelijk na toestemming.
Het gehele VN-archief is grotendeels openbaar. Op verzoek halen medewerkers dozen uit de duizenden archiefkasten, die achter een met pincode beveiligde deur staan. Maar er zijn ook geheime stukken, die pas na vijftig jaar openbaar worden. Dat is nodig, zegt de medewerker van de juridische afdeling. Als voorbeeld noemt hij het verslag van commissie die onderzoek deed naar de moorden en verdwijningen in Guatamala, begin jaren tachtig. ,,Als in dat land bekend wordt wie er hebben gesproken, dan zijn die mensen hun leven niet zeker.”