(Van onze correspondent Hanneke Keultjes)
NEW YORK (GPD) – Het verhaal is bekend, de afloop ook. Toch weet ‘Zero Dark Thirty’ in 157 minuten de tien jaar lange zoektocht en uitschakeling van Osama bin Laden spannend te maken. Recensenten spreken over ‘de film van het jaar’, maar drie senatoren – twee Democraten en één Republikein – kunnen de rolprent niet waarderen.
‘Zero Dark Thirty’ is militair jargon voor 00.30 uur, toen in het Pakistaanse Abbottabad de inval in de woning van Bin Laden begon. In New York trok de première volle zalen. Al ruim voordien was er veel te doen over de film die aanvankelijk begon als een kroniek over de zoektocht naar Bin Laden en na de uitschakeling van de Al Qaida-leider op 1 mei 2011, in allerijl moest worden aangepast.
Niet alleen omdat de makers, regisseur Kathryn Bigelow en scenarioschrijver Mark Boal, bekend zijn van zesvoudig Oscarwinnar ‘The Hurt Locker’ en ook ‘Zero Dark Thirty’ een gegarandeerde Oscarkanshebber is, maar vanwege de martelscènes. In de eerste dertig minuten van de film wordt een gevangene gemarteld. Net na de aanslagen van 11 september 2001 wordt hij gewaterboard (omstreden en inmiddels verboden verhoortechniek waarbij de verdachte het gevoel heeft te verdrinken), aan een hondenriem voortgesleept en 96 uur wakker gehouden. Dit, en andere soortgelijke verhoren, levert de CIA de naam op van de koerier die boodschappen van en naar Bin Laden brengt.
Maar dat klopt niet, schrijven onder andere oud-presidentskandidaat John McCain verontwaardigd naar Sony Pictures. Toenmalig CIA-directeur Leon Panetta schreef McCain in 2011 dat de naam en de locatie van de koerier niet werden onthuld door bronnen in CIA-gevangenschap. De film neemt zo een loopje met de werkelijkheid en lijkt marteling te vergoelijken met een boodschap die zich laat vertalen als: geen marteling, geen Bin Laden. McCain wil dat het wordt aangepast.
Dat zal niet gebeuren. De makers verdedigen zich door te benadrukken dat ‘Zero Dark Thirty’ geen documentaire is, maar fictie. Al wekt de begintekst dat de film gebaseerd is op gesprekken met direct betrokkenen, wel de indruk van accuraatheid.
Veel dingen kloppen ook wel. De hoofdpersoon in de film, CIA-agent Maya (een sterke rol van Jessica Chastain), bestaat ook in het echte leven – weliswaar onder een andere naam. De geheim agent, die nog steeds undercover voor de Amerikaanse inlichtingendienst werkt, zou veel doorzettingsvermogen hebben getoond bij de zoektocht naar de Al Qaida-leider. Ze kreeg er zelfs een hoge onderscheiding voor. Een promotie kon ze echter vergeten, nadat ze een verontwaardigde mail stuurde omdat ook andere collega’s de medaille kregen.
Maya ziet een strohalm: een aanwijzing dat een koerier boodschappen van en naar Bin Laden brengt en bijt zich vast. Vind je de koerier, dan vind je ook Bin Laden, redeneert Maya. Ze is vasthoudend op het obsessieve af en moet haar meerderen meermaals overtuigen van haar gelijk.
Bij de vertoning in New York werd er, zoals dat in de VS wel vaker gebeurt, na afloop geapplaudisseerd. Terwijl ‘Zero Dark Thirty’ toch geen typische Hollywoodfilm is. Er bloeien geen liefdes op, kwinkslagen ontbreken en tijdens de finale – de inval in het Bin Laden-complex – is het nacht. Die scènes zijn grotendeels gefilmd door de nachtvisiebrillen van deNavySEALs; de bioscoopbezoeker kijkt mee alsof hij er zelf bij is.
Want dat laat ‘Zero Dark Thirty’ ook zien: de tragiek van de prestatie die de leden van SEAL Team Six leverden. ,,Besef je wel wat je hebt gedaan?”, vraagt één van de militairen aan zijn collega die net het fatale schot heeft gelost. Hij antwoordt enkel door beduusd terug te kijken. Ze schreven geschiedenis met hun missie, maar mogen daar officieel niet over praten. Een voormalige SEAL doorbrak het stilzwijgen al met het boek ‘No Easy Day’ dat hij onder een andere naam schreef. De komende jaren zullen ongetwijfeld meer van zijn collega’s volgen.

(Van onze correspondent Hanneke Keultjes)
NEW YORK (GPD) – Volgens de officiële lezing was het Britse parlementslid Brooks Newmark afgelopen zomer in de Verenigde Staten voor een werkbezoek aan de Republikeinse conventie in Tampa. Maar de conservatief vertelde tijdens een kop koffie de werkelijke reden voor zijn bezoek: hij had een afspraak met een Democraat, zijn ‘goede vriend’ senator John Kerry. ,,Als Obama wordt herkozen, wordt hij de nieuwe minister van buitenlandse zaken”, klonk het op samenzweerderige toon. Newmark zal nu tevreden constateren dat hij de reis naar Amerika niet voor niets heeft gemaakt.
President Barack Obama moet hem nog officieel benoemen, maar dat is een kwestie van tijd. De post lijkt Kerry niet meer te kunnen ontgaan. Naar verluidt was de oud-presidentskandidaat niet de eerste keus van Obama. Zijn voorkeur ging uit naar VN-ambassadeur Susan Rice. Haar kandidatuur lag echter gevoelig bij de Republikeinen vanwege haar omstreden uitspraken na de dodelijke aanslagen in Benghazi. Vorige week meldde Rice dat zij niet langer voor de post in aanmerking wilde komen.
Republikeinen lieten al eerder weten geen bezwaar te hebben tegen de senator uit Massachusetts – ongetwijfeld ook gemotiveerd door het feit dat zijn vrijkomende senaatszetel mogelijkheden biedt voor een senator van de Republikeinse partij.
Zijn lange gezicht doet denken aan het horrormasker dat bekend werd door de I Know What You Did Last Summer-filmserie. Van sprankelend charisma moet Kerry het niet hebben. Maar de baan van minister van buitenlandse zaken lijkt op zijn lijf geschreven.
Kerry verbaasde begin 2008 vriend en vijand toen hij in plaats van zijn goede vriendin Hillary Clinton Obama steunde voor het presidentschap. Hij hoopte toen al dat zijn vroege steun hem zijn droombaan zou opleveren. Maar Obama koos Clinton. Nu krijgt Kerry alsnog zijn zin.
In 2004 was Kerry de Democratische presidentskandidaat. Hij werd weggezet als draaikont en faalde; George W. Bush jr. won. Gedesillusioneerd keerde hij terug naar de senaat en oefende geduld. Dat werd beloond: hij werd voorzitter van de buitenlandcommissie en heeft zo al een omvangrijk internationaal netwerk. Dit jaar hielp hij bij de herverkiezing van Obama: tijdens de debatvoorbereiding speelde Kerry de rol van Mitt Romney. Hij deed dat zo goed, grapte hij in de ‘spin-room’ na één van de debatten, dat zijn hond ging grommen als hij thuis kwam.
Kerry is jurist, politicoloog, oorlogsheld (al trokken medeveteranen zijn heldendaden in Vietnam tijdens de verkiezingscampagne van 2004 in twijfel), ervaren politicus, hardwerkend, loyaal en geduldig. In 2009 dronk hij talloze kopjes thee met de van fraude beschuldigde Afghaanse president Hamid Karzai om hem te bewegen nieuwe verkiezingen uit te schrijven. Het lukte na vele uren, al waren de verkiezingen uiteindelijk overbodig omdat Karzais opponent opgaf.
Eén onderwerp gaat hem persoonlijk aan het hart: milieubeleid. Kerry maakt zich al jaren hard voor een beter milieu. Zijn echtgenote, de vermogende Teresa Heinz, wendde haar vermogen deels aan om milieuorganisaties op te richten. Verwacht wordt dat Kerry als minister klimaatverandering op de agenda zal zetten.
Verder worden er van Kerry geen grote beleidsveranderingen verwacht. Kerry ziet de wereld precies zoals Obama ‘m ziet, zeggen mensen die beide Democraten kennen.

(Van onze correspondent Hanneke Keultjes)
NEW YORK (GPD) – Londen, 28 januari 2010. Hillary Clinton is net een jaar minister van buitenlandse zaken als ze na afloop van de Afghanistantop in de Britse hoofdstad napraat met een paar journalisten. Ze is moe, verzucht ze. Zo moe. En ze bezweert: ik doe dit werk maar één termijn.
Clinton, de voormalige First Lady, oud-senator van New York, herhaalt die boodschap de afgelopen jaren regelmatig. Ze houdt haar woord. In januari stapt ze op en maakt ze plaats voor ex-presidentskandidaat en senator John Kerry. Ze bezocht tijdens haar ambtstermijn 112 landen, méér dan welke Amerikaanse minister van buitenlandse zaken ook, vloog – zo becijferde één van haar medewerkers – 1,6 miljoen kilometer en bracht ontelbare uren in een vliegtuig door.
Ze ligt onder een vergrootglas. Krijgt ze buikgriep, loopt ze een hersenschudding op nadat ze flauwvalt; het is wereldnieuws. Maar ook haar kleding en haar kapsel. Iedereen heeft er een mening over. Ze is slecht in het stylen van haar haar, neemt geen kapper mee op reis en liet het dus langer groeien, zodat ze het in een staartje kan dragen. ,,Tot mijn verbazing is mijn haar één van de grote fascinaties van deze tijd”, zei ze tijdens een interview.
Nu gaat ze met pensioen. Ze wil eerst maandenlang niks doen. Uitslapen. Sporten. Naar tv-programma’s kijken waarin huizen worden opgeknapt om ze daarna met winst te verkopen. Neem het haar eens kwalijk. Maar op rust hoeft Clinton de komende vier jaar niet te rekenen. Hoezeer ze het iedere keer ook ontkent, ze wordt genoemd als dé kandidaat voor de presidentsverkiezingen van 2016. Peilingen laten zien dat ze vrijwel onverslaanbaar is. Ook Republikeinen huiveren al: als Hillary meedoet, dan kunnen zij het wel vergeten, wordt binnenskamers gezegd. Haar man, ex-president Bill Clinton, steekt niet onder stoelen of banken dat hij een terugkeer naar het Witte Huis als ‘First Gentleman’ wel ziet zitten. Als iemand het kan, zo zegt hij, dan is het Hillary.
Clinton, van huis uit jurist, werd altijd al gezien als de slimste van het paar. Als Hillary Rodham had ze een bloeiende carrière als advocaat, waarbij ze zich ook inzette voor kinderen. Daarna stelde ze haar leven in het teken van de politieke carrière van haar echtgenoot. Die werd eerst gouverneur van de staat Arkansas en toen president. Na haar tijd als First Lady, waarin ze tevergeefs probeerde de gezondheidszorg te hervormen, en de diepe vernedering van haar rokkenjagende echtgenoot, vond ze zichzelf opnieuw uit. Ze stelde zich verkiesbaar als senator en won. Op de tevergeefse gooi naar het presidentschap in 2008 na, leek niks te mislukken. Ook als minister wordt ze gelauwerd, al is de aanslag van 11 september 2012 in het Libische Benghazi, waarbij vier Amerikanen om het leven kwamen, een open wond waar de regering-Obama veel kritiek op kreeg.
Nu is de vraag hoe de carrière van Clinton verder gaat. Er moet brood op de plank komen en hoewel ze zichzelf totaal niet met 2016 bezig schijnt te houden – of ze doet heel goed alsof – moet dat het liefst ook nog op een manier die haar eventuele kansen op het presidentschap geen schade toebrengt. Ze overweegt een boek te schrijven over haar tijd als minister, dat zal haar alleen al miljoenen opleveren. Ze kan ook samen met Bill in zijn goededoelenstichting Clinton Global Initiative gaan werken. Want dat is haar echte passie, zeggen de mensen die haar het best kennen: het helpen verbeteren van de positie van vrouwen en kinderen wereldwijd. Een nobel streven, maar politiek gewin in de VS zal het haar niet opleveren.

(Van onze correspondent Hanneke Keultjes)
NEW YORK (GPD) – In een land waar schietpartijen met veel dodelijke slachtoffers zo vaak voor komen als in de Verenigde Staten ontstaat er na verloop van tijd een vast patroon. Inzicht in de collectieve Pavlovreactie van Amerika.

* De dader was een ‘vreemde’ en had ‘problemen’. Zodra bekend is wie de trekker overhaalde, komen de verhalen. Het was zo’n stille jongen. Rustig. Een beetje vreemd ook. En hij had problemen. Psychische problemen. Er zijn verhalen over gewelddadige computerspelletjes. Nee, dat hij de schutter was, is eigenlijk geen verrassing. We zagen het bij de middelbare school in Columbine (13 doden) in 1999, waar Dylan Klebold en Eric Harris te boek stonden als zonderlinge figuren. We zagen het op Virginia Tech (32 doden) bij Seung-Hui Cho bij wie een angststoornis was vastgesteld. En we zagen het in Aurora (12 doden), waar James Holmes patiënt was bij een psychiater. Soms wordt achteraf duidelijk dat er aanwijzingen voor de gruweldaad waren. In de krochten van het internet, op sociale media, of een niet serieus genomen gesprek waarbij de dader zijn plannen kenbaar maakte.

* Er zijn altijd helden. Schooldirecteur Dawn Hochsprung die op de schutter afsprong in een poging hem te stoppen. Lerares Vicki Soto die haar leerlingen in een kast stopte en zichzelf tussen de man met het geweer en de kinderen plaatste. Dat moest ze met de dood bekopen. Ook in Aurora waren er verhalen over drie heldhaftige vriendjes die hun vriendinnen redden door de kogels voor hen op te vangen. In Tucson (6 doden) wist een 61-jarige vrouw het magazijn uit de handen van schutter Jared Lee Loughner te trekken. Ze voorkwam erger. Niemand weet precies hoezeer deze relazen overeenkomen met de werkelijkheid. Maar dat maakt niet uit, de heldenverhalen bieden troost.

* De machtige, rijke geweerlobby NRA (National Rifle Association) zwijgt als het graf. Vlak na zo’n drama heeft niemand behoefte aan de inbreng van de club waarvan acteur Charlton Heston ooit de bekende voorman was. Dat weet de NRA: als je geschoren wordt, moet je stil zitten. Doe je dat niet, dan wordt de schade alleen maar groter. Dus is de NRA stil. Sinds vrijdagochtend 9.36 uur – het exacte moment waarop Adam Lanza de Sandy Hook-basisschool binnen drong – is er op het anders zo actieve twitteraccount van de club geen tweet meer verschenen.

* De geweerverkopen stijgen. Als iemand zijn geweer leegschiet in bioscoop/middelbare school/winkelcentrum/basisschool, dan reageren veel Amerikanen door naar de dichtstbijzijnde ‘gun shop’ te rennen. Maandag, drie dagen na Newtown, werd bekend dat het aantal aanvragen voor een ‘background check’, die in sommige staten nodig is om een vuurwapen aan te schaffen, in 2012 enorm was gestegen. Na de schietpartij in de bioscoop in Aurora deden wapenwinkels in Colorado nog nooit zulke goede zaken: de verkoop steeg met 40 procent.

* Er is (massale) verontwaardiging. Een schokgolf gaat door de VS bij weer een tragedie. Het beheerst het nieuws, de gesprekken bij de koffieautomaat. Het moet stoppen, dat vindt iedereen. Maar hoe? Altijd wordt er gesproken over strenge wapenwetten. Ook dit keer. Senator Dianne Feinstein heeft al aangekondigd op de eerste dag na het reces een wetsvoorstel in te dienen om nieuwe aanvalsgeweren te verbieden, net als ‘megamagazijnen’, waar meer dan tien kogels in kunnen.

* De schietpartij in Newtown wijkt op één punt wel af van het gebruikelijke stramien: de politie is spaarzaam met informatie. De politie in Newtown zegt eigenlijk niks. Er is ‘belangrijke informatie’ gevonden, die ‘mogelijk inzicht geeft in zijn motief’, maar wat blijft onduidelijk. En dus wordt er gespeculeerd. Is het een afscheidsbrief? Zijn er mogelijk toch handlangers? Bij de huiszoeking zouden agenten zijn beschadigde harde schijf hebben gevonden. FBI-specialisten zouden nu kijken of ze er toch nog data af kunnen halen. Ook direct na de schietpartij werd er gespeculeerd: Nancy, de moeder van de schutter, zou lerares zijn op de school. Ze blijkt er nooit les te hebben gegeven. Wel was ze eigenaar van alle wapens. Ze zou een ‘prepper’ zijn, is het nieuwste verhaal, iemand die zich voorbereid op een grote ramp of het einde van de wereld. En wie was de dader? Was het de 24-jarige Ryan Lanza? Of zijn 20-jarige broer Adam. Die laatste bleek de schutter, zo bevestigde de politie zondag pas. Maar de verwarring is logisch: hij had het ID-bewijs van zijn oudere broer op zak. Althans, dat is het nog niet bevestigde verhaal.

(Van onze correspondent Hanneke Keultjes)
NEW YORK (GPD) – Voor de zoveelste keer is op een school in de Verenigde Staten een schietpartij geweest. Dit keer zullen er ook twintig kleine doodskisten moeten worden besteld, want een schutter schoot volgens ooggetuigen minimaal honderd kogels af in een kleuterklas op een basisschool in Newtown, in de Amerikaanse staat Connecticut. Er vielen 26 doden, twintig daarvan zijn kinderen tussen de 5 en 10 jaar. Ook de schutter, volgens politiebronnen de 20-jarige Adam Lanza, is dood.
Wat begon als een normale vrijdag, eindigde al snel in een gruwelijk drama op de Sandy Hook-basisschool in Newtown. Net na half tien ’s ochtends kwam de schutter de school binnen. Wat er daarna precies gebeurde, is nog niet duidelijk. Volgens woordvoerder Paul Vance van de staatspolitie wordt dat nu onderzocht.
Via sociale media en (lokale) media komt wel informatie naar buiten. Zo zouden de schooldirecteur en de schoolpsycholoog de eerste slachtoffers zijn geweest, nadat Lanza thuis zijn moeder Nancy doodschoot. Daarna richtte de schutter twee handvuurwapens en mogelijk een geweer op een complete kleuterklas. De schutter is ook dood gevonden in de school. Het is onduidelijk of hij zelfmoord heeft gepleegd of door toegesnelde politieagenten werd gedood.
Ook zou er een tweede verdachte zijn gearresteerd. Deze man is volgens persbureau AP eveneens een broer van de schutter, de 24-jarige Ryan Lanza.
Een bedroefde verpleegkundige vertelde bij CBS dat twintig wachtende ouders bij de school te horen kregen dat hun kinderen zijn gedood. Ouders werden via een automatisch telefoontje of sms’je op de hoogte gebracht van de schietpartij.
Newtown is een stadje met ongeveer 27.000 inwoners op zo’n anderhalf uur rijden van de stad New York. De schietpartij in de plaats is dodelijkste op een Amerikaanse basisschool ooit. Alleen bij de schietpartij op de universiteit Virginia Tech, in 2007, vonden meer mensen de dood: 32. Ter vergelijking: bij de schietpartij op de middelbare school in Columbine, die het begrip ‘school shooting’ wereldwijd bekendheid gaf, kwamen dertien mensen op het leven.
President Barack Obama sprak het volk kort toe over de schietpartij. Terwijl hij tranen wegveegde en lange pauzes nam om zijn emoties te beheren, sprak hij over de ‘prachtige kleine kinderen’ en de levens die veel te vroeg tot een einde zijn gekomen. ,,Onze harten zijn gebroken. Vanavond zullen Michelle en ik doen wat alle ouders zullen doen: onze kinderen een extra dikke knuffel geven.”
In de VS is het makkelijk om aan wapens te komen en ondanks veel dodelijke schietpartijen – sinds 2007 kwamen bijna honderd mensen om het leven bij schietpartijen op scholen en universiteiten – wordt wapenbezit niet aangepakt. Op sociale media als twitter werd direct na het bekend worden van de massamoord op de basisschool de hoop uitgesproken dat de net-herkozen president Barack Obama in zijn tweede termijn het wapenbezit aan banden zal leggen. Zijn woordvoerder zei dat het op de dag van de schietpartij niet het juiste moment is om het daar over te hebben.

— met kader —
(Van onze correspondent Hanneke Keultjes)
NEW YORK (GPD) – De jongens wisten dat er in het kleine betonnen gebouwtje, dat zij het ‘witte huis’ noemden, vreselijke dingen gebeurden. Afranselingen met leren riemen, verkrachtingen en mogelijk moesten sommigen de uit de hand gelopen straffen met de dood bekopen. Onderzoekers hebben deze week op het terrein van een voormalige jongensschool in Florida tenminste vijftig graven gevonden. Veel meer dan de gedocumenteerde 31.
De Arthur G. Dozier School for Boys in Marianna, 105 kilometer van de staatshoofdstad Tallahassee, was van 1900 tot 2011een ‘heropvoedingskamp’. Het misbruik zou zich volgens oud-scholieren hebben afgespeeld in de jaren vijftig en zestig, met rond de driehonderd slachtoffers. Jongens die uit gezinnen kwamen waar ze werden mishandeld, wezen en moeilijk opvoedbare kinderen met ouders die niet voor ze konden zorgen, werden naar Marianna gestuurd.
Overlevenden noemen zichzelf de ‘White House Boys’, naar het witte gebouwtje waar ze geketend vastzaten en werden geslagen – vaak zonder enige aanleiding. Pas een paar jaar geleden gingen zij hun gruwelverhalen vertellen. Bijvoorbeeld over kledingstukken die door de afranselingen zo vast waren komen te zitten in de opengereten huid dat die door de schoolarts operatief uit de wonden moest worden verwijderd. En hoe sommige tieners al binnen een maand na aankomst stierven. Doodsoorzaak onbekend.
Oud-scholier Roger Dean Kiser publiceerde in 2009 een boek over zijn ervaringen. Hij is twaalf als hij vanuit het weeshuis op de school terecht komt en beschrijft dat hij onder de indruk is van de schoonheid van de campus: de prachtige gebouwen en de perfect gemaaide grasvelden. Hoe hij denkt dat hij het daar vast veel fijner zal hebben dan in het weeshuis waar hij vandaan komt. Maar dat het ‘een concentratiekamp voor jongetjes’ blijkt te zijn, waar het zien van ‘bijna-doodgeslagen jongens’ eerder regel dan uitzondering is.
Mede onder druk van Kisers boek wordt de school in 2011 gesloten. De voormalig gouverneur van Florida, Charlie Crist, gelast in 2010 een onderzoek. Agenten ondervragen oud-scholieren en oud-medewerkers, maar vinden onvoldoende bewijs voor mishandelingen. Lijfstraffen werden immers in de jaren vijftig en zestig nog normaal gevonden.
Archeologen en forensisch antropologen van de University of South Florida deden dit jaar ook onderzoek op het terrein en speurden de begraafplaats van de voormalige school af met infraroodapparatuur, omdat de school niet bijhield wie waar en wanneer begraven werd. Duidelijk is wel dat er veel meer graven zijn gevonden dan verwacht. Volgens onderzoeksleider Erin Kimmerlee zijn in sommige graven mogelijk meerdere jongens begraven. Ook buiten de begraafplaats wordt inmiddels gezocht naar graven.
Begin volgend jaar willen onderzoekers beginnen met opgravingen. Dat zou juridisch mogelijk zijn omdat een aantal nabestaanden heeft aangegeven hun overleden familielid te willen herbegraven in een familiegraf. Mogelijk wordt pas dan de totale omvang van het schandaal duidelijk.

KADER:
De horrorschool in Marianna doet denken aan de verhalen over kindermisbruik in een tehuis in Jersey, één van de Kanaaleilanden tussen Groot-Brittannië en Frankrijk. Ook Haut de la Garenne, zoals het tehuis heette, was bedoeld voor moeilijk opvoedbare jongens, ook daar gingen verhalen over omvangrijk kindermisbruik en jongens die de isoleercel in gingen en er nooit meer uitkwamen. Omvangrijk politieonderzoek in 2008 loste het mysterie niet op.