(Van onze correspondent Hanneke Keultjes)
NEW YORK (GPD) – Het verhaal is bekend, de afloop ook. Toch weet ‘Zero Dark Thirty’ in 157 minuten de tien jaar lange zoektocht en uitschakeling van Osama bin Laden spannend te maken. Recensenten spreken over ‘de film van het jaar’, maar drie senatoren – twee Democraten en één Republikein – kunnen de rolprent niet waarderen.
‘Zero Dark Thirty’ is militair jargon voor 00.30 uur, toen in het Pakistaanse Abbottabad de inval in de woning van Bin Laden begon. In New York trok de première volle zalen. Al ruim voordien was er veel te doen over de film die aanvankelijk begon als een kroniek over de zoektocht naar Bin Laden en na de uitschakeling van de Al Qaida-leider op 1 mei 2011, in allerijl moest worden aangepast.
Niet alleen omdat de makers, regisseur Kathryn Bigelow en scenarioschrijver Mark Boal, bekend zijn van zesvoudig Oscarwinnar ‘The Hurt Locker’ en ook ‘Zero Dark Thirty’ een gegarandeerde Oscarkanshebber is, maar vanwege de martelscènes. In de eerste dertig minuten van de film wordt een gevangene gemarteld. Net na de aanslagen van 11 september 2001 wordt hij gewaterboard (omstreden en inmiddels verboden verhoortechniek waarbij de verdachte het gevoel heeft te verdrinken), aan een hondenriem voortgesleept en 96 uur wakker gehouden. Dit, en andere soortgelijke verhoren, levert de CIA de naam op van de koerier die boodschappen van en naar Bin Laden brengt.
Maar dat klopt niet, schrijven onder andere oud-presidentskandidaat John McCain verontwaardigd naar Sony Pictures. Toenmalig CIA-directeur Leon Panetta schreef McCain in 2011 dat de naam en de locatie van de koerier niet werden onthuld door bronnen in CIA-gevangenschap. De film neemt zo een loopje met de werkelijkheid en lijkt marteling te vergoelijken met een boodschap die zich laat vertalen als: geen marteling, geen Bin Laden. McCain wil dat het wordt aangepast.
Dat zal niet gebeuren. De makers verdedigen zich door te benadrukken dat ‘Zero Dark Thirty’ geen documentaire is, maar fictie. Al wekt de begintekst dat de film gebaseerd is op gesprekken met direct betrokkenen, wel de indruk van accuraatheid.
Veel dingen kloppen ook wel. De hoofdpersoon in de film, CIA-agent Maya (een sterke rol van Jessica Chastain), bestaat ook in het echte leven – weliswaar onder een andere naam. De geheim agent, die nog steeds undercover voor de Amerikaanse inlichtingendienst werkt, zou veel doorzettingsvermogen hebben getoond bij de zoektocht naar de Al Qaida-leider. Ze kreeg er zelfs een hoge onderscheiding voor. Een promotie kon ze echter vergeten, nadat ze een verontwaardigde mail stuurde omdat ook andere collega’s de medaille kregen.
Maya ziet een strohalm: een aanwijzing dat een koerier boodschappen van en naar Bin Laden brengt en bijt zich vast. Vind je de koerier, dan vind je ook Bin Laden, redeneert Maya. Ze is vasthoudend op het obsessieve af en moet haar meerderen meermaals overtuigen van haar gelijk.
Bij de vertoning in New York werd er, zoals dat in de VS wel vaker gebeurt, na afloop geapplaudisseerd. Terwijl ‘Zero Dark Thirty’ toch geen typische Hollywoodfilm is. Er bloeien geen liefdes op, kwinkslagen ontbreken en tijdens de finale – de inval in het Bin Laden-complex – is het nacht. Die scènes zijn grotendeels gefilmd door de nachtvisiebrillen van deNavySEALs; de bioscoopbezoeker kijkt mee alsof hij er zelf bij is.
Want dat laat ‘Zero Dark Thirty’ ook zien: de tragiek van de prestatie die de leden van SEAL Team Six leverden. ,,Besef je wel wat je hebt gedaan?”, vraagt één van de militairen aan zijn collega die net het fatale schot heeft gelost. Hij antwoordt enkel door beduusd terug te kijken. Ze schreven geschiedenis met hun missie, maar mogen daar officieel niet over praten. Een voormalige SEAL doorbrak het stilzwijgen al met het boek ‘No Easy Day’ dat hij onder een andere naam schreef. De komende jaren zullen ongetwijfeld meer van zijn collega’s volgen.