Bedacht om de helse pijnen van kankerpatiënten te stillen, misbruikt voor een goede ‘high’. Hoe een deel van de staat Kentucky in de ban raakte van de pijnstiller oxycodone.

(Van onze correspondent Hanneke Keultjes)
BEATTYVILLE/HAZARD (GPD) – Don Fowler verdiende 23 dollar per uur bij Toyota, had een eigen huis en een lieve vriendin. Nu heeft hij een strafblad, is zijn huis kwijt, heeft geen geld meer en vecht zijn vriendin tegen dezelfde demonen die zijn leven hebben verpest: pijnstillers.
Als monteur moest Fowler veel bukken, hurken en knielen. Zijn lichaam deed continu pijn. Een bedrijfsarts schreef hem een pijnstiller voor. Het was het begin van het einde van het leven dat Fowler (47) kende. Hij raakte verslaafd – zijn vriendin deed vrolijk mee – , ‘vergat’ naar zijn werk te gaan, ging zelf pillen verkopen, verkocht gestolen auto’s en trucks om zijn eigen pillen te kunnen bekostigen. Op één van de avonden dat hij op pad ging om een truck met oplegger te jatten, werd hij gepakt. Een zegen, zegt hij nu. In de gevangenis was hij drie weken dood- en doodziek, zijn lichaam boos omdat het de medicijnen waaraan het gewend was niet meer kreeg.
Fowler woont in Oost-Kentucky, in de bergen van de Appalachen. Waar de kolentrucks met duizelingwekkende snelheid over de bergweggetjes zoeven. Waar de natuur mooi is maar het leven uitzichtloos. Waar de bewoners aangetrokken lijken te worden door pijnstillers die ze laten vergeten dat ze werk hebben, een vrouw of een man en kinderen waar ze van houden. Waar een dodelijke overdosis altijd op de loer ligt. Waar ze de volgende pil vandaan gaan halen, is het enige dat telt. ,,Zodra ik het bord ‘Lee County’ zie, gaat het kriebelen”, bekent Derek Zoller.
Lee County, het kleinste district in Kentucky, is een zogeheten ‘dry county’: er mag geen alcohol worden verkocht. Wat niet wil zeggen dat er geen alcohol wordt gedronken: tot vijftien jaar geleden was drank de manier waarop inwoners van Lee County aan hun leven ontvluchtten. Later werd het methamphetamine (crystal meth) en nu zijn dat pijnstillers; oxycodone om precies te zijn.
Als de verslaving botst met de wet, komen ze voor de speciale drugsrechter in de rechtbank van Beattyville. Die veroordeelt ze dan tot een celstraf óf tot therapie. Die therapie wordt verzorgd door kerkgenootschap Kentucky Mountain Mission; in de ‘Bible Belt’ is het geloof immers belangrijk. Iedere donderdagmiddag komt de groep onder leiding van pastor David Price samen voor gebed en begeleiding. In een bedompt kamertje op de bovenste verdieping van de rechtbank, waar foto’s van ‘genezen’ voorgangers aan de muur hangen en bijbels in pocketversie op tafel liggen, vertellen mensen als Don Fowler – die recent nog een terugval had – en Derek Zoller hun levensverhaal.
Voor de 27-jarige Zoller begon zijn verslaving toen hij twaalf was en hij na een wortelkanaalbehandeling van de tandarts sterke pijnstillers meekreeg. Een vriendje vertelde hem dat je de pillen niet alleen kon slikken, maar ook kon vermalen en snuiven. Vanaf het eerste moment was hij verslaafd. ,,Ergens wist ik toen al dat het niet heel slim was.” Toen hij zestien was, smolt hij de pijnstillers. De vloeistof spoot hij direct in zijn aderen. Zo werd je nóg sneller high.
Toen hij op een dag rondkeek in zijn huiskamer en zag dat alles wat hij kon verpatsen, al verpatst was, wist hij dat hij een groot probleem had. ,,Ik verkocht dezelfde leunstoel drie keer aan familieleden. Dan had ik drie keer zoveel geld om pillen te kopen. Dat ik ze bedroog, deerde me niet.” Op het dieptepunt gaf hij in één maand 30.000 dollar uit aan de medicijnen. Geld dat hij bij elkaar kreeg door cheques van het bedrijf van zijn schoonvader aan zichzelf uit te schrijven onder de noemer ‘snoeiwerk’, 6000 dollar per keer. ,,Na die week had ik niks, alleen een hele blije dealer.” Zoller is nu clean. Het dringt langzaam tot hem door dat hij zijn jeugd vergooid geeft door altijd high te zijn. De aandenkens, vele tienduizenden dollars schuld, zullen hem er nog vele jaren aan blijven herinneren.
De pijnstiller is vooral bekend onder de merknaam OxyContin – verslaafden korten het liefhebbend af als ‘Oxy’ – al heeft farmaceut Purdue Pharma recent de samenstelling aangepast waardoor het moeilijker is om de tablet te verpulveren of te smelten. Het opiaat met een langdurige afgifte kwam op de markt om de helse pijnen van kankerpatiënten te verlichten. Daarvoor is het een ‘godsgeschenk’, zegt pastor Price, die zijn eerste vrouw aan eierstokkanker verloor. ,,Haar laatste weken waren anders ondraaglijk geweest. Maar nu ik zie wat het middel ook kan doen, weet ik dat het ook een vloek kan zijn.”
De medicijnverslaving heeft in Oost-Kentucky epidemische vormen aangenomen, zegt professor Jennifer Havens, die als onderzoeker werkt aan de University of Kentucky in Lexington. De verklaring is te vinden in de kolenmijnen van Oost-Kentucky. ,,Zwaar lichamelijk werk zorgt voor pijnlijke gewrichten. Omdat de mensen toch aan het werk moesten – zonder werk immers doorgaans geen inkomen – schreven artsen pijnstillers voor. Niet een aspirientje of paracetamolletje, maar een opiaat met als werkzame stof oxycodone.”
Havens doet met drie lokale werkstudenten onderzoek in het kleine stadje Hazard, waar het op deze doordeweekse dag door de stromende regen nog troostelozer lijkt dan anders. Hazard betekent gevaar (al is het stadje vernoemd naar de Amerikaanse marineheld Oliver Hazard Perry) en is het epicentrum van de oxycodoneverslaving. Vijfhonderd verslaafden waren er nodig voor de studie en dat vond Havens aanvankelijk nogal veel op een inwonertal van vijfduizend. Maar tot haar verbazing kon ze kiezen uit een groep van duizend mensen. De universiteit betaalt de verslaafden 50 dollar voor de deelname. ,,Uit de goedheid van hun hart doen ze niet mee”, legt Havens uit.
Ze ontdekte dat medicijngebruik in de gemeenschappen van Oost-Kentucky normaal wordt gevonden. Jong en oud raakt verslaafd, man en vrouw, en niet alleen de onderklasse. ,,Dus ook de zoon van de burgemeester en de homecoming queen (het mooiste en populairste meisje dat op de middelbare school wordt gekozen door medescholieren, hk). Het is geen drug, want drugs zijn gevaarlijk. Het is een medicijn. En als een arts het voorschrijft, dan zal het wel veilig zijn, zo redeneren ze.”
Maar het medicijn is duur als je de pillen van dealers moet kopen, want de staat heeft de regels voor artsen en apotheken aangescherpt. Vanuit Kentucky rijden verslaafden 1200 kilometer naar Florida om daar in een paar dagen tijd zoveel mogelijk speciale pijnklinieken te bezoeken. De recepten die ze daar van artsen krijgen, worden bij apotheken verzilverd. Tien procent mogen ze zelf houden, als bedankje voor de moeite, de rest gaat naar de dealers. Ze worden ‘pillbillies’ genoemd, als variatie op de term hillbillies die vaak wordt gebruikt om bewoners van de Appalachen te omschrijven.
De straatwaarde van oxycodone is meer dan een dollar per milligram en je hebt als verslaafde 450 milligram nodig om de dag door te komen. ,,High word je er dan niet meer van, je hebt al een pil nodig om uit bed te komen. Je lichaam houdt je namelijk voor de gek: het gaat echt pijn doen zonder die tabletten”, zegt Elissa Price (geen familie van de pastor) van Operation UNITE, één van de weinige organisaties die in de regio verslavingszorg biedt.
Want hoewel het probleem groot is, is er vrijwel geen hulp voor mensen die van hun verslaving af willen. Die zijn aangewezen op klinieken op vele kilometers van hun eigen gemeenschap. UNITE is het initiatief van congreslid Hal Rogers, zo geliefd dat de belangrijkste snelweg naar hem werd vernoemd. Price zorgt ervoor dat mensen de behandeling krijgen die ze nodig hebben, al is het succespercentage laag. ,,Het probleem is groot. De gemiddelde leeftijd waarop mensen beginnen ligt op elf jaar. Dat betekent dat sommigen al op hun achtste beginnen.”
De blonde dertiger bewijst ook dat niet alleen verslaafden slachtoffer zijn van het oxycodoneprobleem. Toen ze zwanger was, wreef ze op weg naar huis vaak over haar dikke buik onderwijl biddend dat haar ongeboren kind nooit de verkeerde keuze zou maken. En toen ze na een keizersnede zelf pijnstillers kreeg voorgeschreven, weigerde ze die in te nemen. ,,Ik zie dagelijks hoe makkelijk het fout kan gaan. Ik wil niet dat mij dat overkomt.”
Volgens professor Havens zijn de inwoners van Oost-Kentucky door hun fatalistische levenshouding gevoeliger voor verslaving. ,,Het leven stelt voor hen zonder medicijnen al niks voor. Ze zijn vaak arm en hebben niks om zich op te verheugen of naartoe te leven. De pijnstillers helpen hen dat te vergeten.”
Pastor Price, die het begeleidingsprogramma voor verslaafden leidt, vermoedt dat verhuizen voor veel mensen dé oplossing zou zijn. ,,Het lijkt alsof het gebied al de verkeerde invloed heeft. Maar hier in de Appalachen zijn land en familie zo belangrijk, dat dit geen optie is. Ze zeggen wel eens dat de bergen je altijd terugroepen. Nee, dit probleem wordt nooit opgelost.”